Lice: Diyarbakır’ın Yeşil Kuşağı
Diyarbakır’ın kuzeydoğusunda, Güneydoğu Torosların güney eteklerinde yer alan Lice, tarihi M.Ö. 7000’li yıllara kadar uzanan kadim bir yerleşim yeridir. Yemyeşil doğası, zengin su kaynakları ve engebeli arazi yapısıyla Diyarbakır’ın diğer ilçelerinden farklı bir coğrafyaya sahip olan Lice, hem doğal güzellikleri hem de kültürel zenginlikleriyle dikkat çekmektedir.
Coğrafi Konum ve Özellikleri
Lice’nin Diyarbakır il merkezine uzaklığı yaklaşık 90 km, Yüzölçümü 1.083 km²’dir. Merkez bucağı dışında 1 bucak (Hezan-Kayacık), 13 Mahalle, 56 Köy ve 112 Mezrası vardır. İlçe, Hani, Hazro, Kulp, Silvan ve Kocaköy ile komşudur.
Güneydoğu Toroslar’ın güney eteklerinde, deniz yüzeyinden yaklaşık olarak 1100-1125 m. yükseklikte kurulmuştur. Bu yükseklik, ilçenin iklim özelliklerini de doğrudan etkilemektedir. İlçe toprakları, Güneydoğu Torosların engebeli ormanlarla kaplı, Kuzey – Güney doğrultulu vadilerle çok yarılmış kesimlerini kaplar.
İlçenin başlıca akarsuları Birkilin, Ambar ve Sarım çaylarıdır. Bu akarsular, toprakları derin bir şekilde yararak vadiler oluşturmuş ve bölgenin coğrafi yapısını şekillendirmiştir. Bırkleyn suyu, Lice’nin yukarısında, Lice-Genç yolu üzerinde bulunan Bırkleyn mağaralarında doğar.
İklim Özellikleri
Sert karasal iklime sahiptir, kışları en erken kar yağan ve nisana kadar da kar örtüsünün kaldığı Diyarbakır ilçelerindendir. Bu özelliğiyle Lice, Diyarbakır’ın en soğuk ilçelerinden biridir. Yazları ise ağustos ayına dek pek bir yükselme olmaz, ağustosta ise kavurucu sıcaklıklar ölçülür, havası değişkendir, dalgalıdır.
Yapılan ortalama ölçümlere göre Lice’nin çevreye nazaran en fazla yağışı kaydettiği görülmektedir. Yıllık yağış tutarı Diyarbakır’ın diğer ilçelerinden Silvan’da 729 mm., Ergani’de 767 mm., Kulp’ta 1.156 mm. iken Lice’de 1.293 mm’dir. Bu yüksek yağış miktarı, ilçenin yeşil örtüsünün zengin olmasını sağlamaktadır.
Kuzeydeki Dağların eteklerine gidildikçe yağış miktarı da artmaktadır. En fazla yağış İlkbahar’da yağarken, en az ise Yaz mevsiminde, Temmuz ve Ağustos aylarında 1 milimetre veya hiç yağış almadığı da olur.
Nüfus Yapısı
Lice’nin nüfusu 24.959 kişidir. Bu nüfus, 13.193 erkek ve 11.766 kadından oluşmaktadır. Son yıllarda ilçe nüfusunda dalgalanmalar yaşanmıştır.
Tarihi veriler incelendiğinde, 1990’lı yıllarda ilçe nüfusunun daha yüksek olduğu görülmektedir. 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 47.088 olup, 11.639’u ilçe merkezinde, 35.449’u köylerde yaşamaktadır. Bu durum, geçmiş yıllarda yaşanan sosyo-ekonomik koşullar nedeniyle ilçeden göç verildiğini göstermektedir.
Son yıllarda ise bölgede güvenlik ortamının iyileşmesiyle birlikte geri dönüşler başlamış ve ilçe nüfusunda kısmi artışlar gözlenmiştir. Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçmiş olup, kır-kent nüfus ayrımı 2013’ten itibaren yapılmamaktadır.
Ekonomik Yapı ve Geçim Kaynakları
Lice’nin ekonomisi temel olarak tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. İlçe ve köy sakinlerinin gelir kaynağı fazla değildir, genelde başka ilere çalışma amaçlı mevsimlik göç yapılır. Bu durum, ekonomik çeşitliliğin sınırlı olduğunu ve istihdam olanaklarının yetersizliğini göstermektedir.
Tarımsal Faaliyetler
İlçemizdeki halkın büyük kesiminin geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İlçemizdeki arazilerin 41.346 dekarlık bölümü sulu, 358,054 dekarlık bölümü ise kuru tarıma elverişlidir. Bu rakamlar, arazinin büyük bölümünün kuru tarıma uygun olduğunu göstermektedir.
Sulu arazilerde tütün, pamuk, sebze; kuru arazilerde ise buğday, arpa v.s. hububat ekimi yapılmaktadır. Özellikle buğday ve arpa gibi tahıl ürünleri, ilçenin temel tarım ürünleridir.
Başlıca tarım ürünleri buğday, keten, kenevir, arpa ve üzüm olup, az miktarda badem, ceviz, pamuk ve baklagiller yetiştirilir. Bunların yanında, nar, badem, fıstık, soğan, incir, domates, biber, patlıcan, salatalık gibi ürünler de yetiştirilmektedir. Az miktarda yetiştirilen ve sarma sigaralarda kullanılan tütünü meşhurdur. Lice tütünü, kalitesiyle tanınmaktadır.
Bağcılık da ilçede önemli bir yere sahiptir. İlçemizde, mevcut tarım arazisinin 33.815 dekarı bağ, 14.415 dekarı da meyve ağaçlarından oluşmaktadır. Bu veriler, üzüm ve meyve üretiminin ilçe ekonomisindeki önemini ortaya koymaktadır.
Son yıllarda tarım sektörü yeniden canlanma göstermiştir. Terör olayları nedeniyle azalma gösteren tarım ve hayvancılık; geri dönüşün başlaması ve devlet tarafından çiftçilere sağlanan Doğrudan Gelir Desteği ile canlanmıştır.
Hayvancılık
Hayvancılık, tarımdan sonra ilçenin en önemli geçim kaynağıdır. Son istatistiklere göre ilçemizde 4000 adet büyükbaş, 3.000 adet küçükbaş, 15.450 adet kümes hayvanı varlığı tespit edilmiştir.
İlçe yeryüzü şekilleri bakımından engebeli bir yapıya sahip olduğundan tarım alanları fazla yer kaplamamaktadır. İlçede büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Büyükbaş hayvancılık meraların azlığı ve yeryüzü şeklinin elverişli olmamasından dolayı ahır hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır.
Hayvan alım-satımı, tarım ve hayvansal ürünlerden (peynir, süt, yoğurt, çökelek, tereyağı) de gelir sağlanmaktadır. Özellikle süt ve süt ürünleri üretimi, kırsal kesimde yaşayan ailelerin önemli gelir kaynaklarından biridir.
Ancak hayvancılık sektörü bazı sorunlarla karşı karşıyadır. Türkiye’de toplam sığır popülasyonunun kültür ırkı, kültür melez ırkı ve yerli ırk hayvanlardan oluşurken, bu oran İlçemizde kültür melez ve kültür oranı Türkiye ortalamasına göre oldukça düşüktür. Bu durum, hayvancılıkta modern ıslah çalışmalarının yetersiz olduğunu göstermektedir.
Sanayi ve Ticaret
Lice’de sanayi sektörü son yıllarda gelişme göstermiştir. 1997 yılında faaliyete geçen Toprak Mermer Fabrikası 200 -250 vatandaşımıza iş imkânı sağlamıştır. 1999 yılında temeli atılan Toprak Yağ ve Yem Fabrikaları faaliyete geçmiş olup bu fabrikalarda 150-200 civarında vatandaş istihdam edilmiştir.
Bu fabrikaların açılması, ilçe ekonomisine önemli katkı sağlamıştır. İlçemizdeki işsizlik oranında fabrikaların faaliyete geçmesi ile azalma olmuştur.
Salça fabrikası başlıca sanâyi kuruluşudur. Bunun yanında, İlçe merkezinde Türkiye Kalkınma Vakfına ait 150 öğrenci kapasiteli bir halı atölyesi bulunmakla birlikte halen öğrenci sayısı 40-50 civarındadır.
Ticaret sektörü ise ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılık ürünlerinin alım-satımına dayalıdır. İlçe halkı genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bir kesimi de ticaret ve zanaatkârlıkla uğraşmaktadır.
Mevsimlik Göç ve Diğer Gelir Kaynakları
İlçede istihdam olanaklarının sınırlı olması nedeniyle mevsimlik göç önemli bir gelir kaynağıdır. Yaz aylarında özellikle batı illerine tarım işçiliği için giden aileler, burada kazandıklarıyla geçimlerini sağlamaktadırlar.
Bunun yanında yurtdışında çalışan Licelilerin gönderdikleri dövizler de ailelerin ekonomik durumunu desteklemektedir. Ayrıca kamu sektöründe çalışan memurlar, öğretmenler ve sağlık personeli de ilçe ekonomisine istikrar kazandırmaktadır.
Ulaşım
İlçemiz Diyarbakır İl merkezine 87 km. mesafede olup, asfalt bir güzergahtan her mevsim ulaşım rahatlıkla yapılmaktadır. İlçenin yolları asfalt olduğundan ulaşımı kolaydır. Sadece karadan ulaşım sağlanabilir. Çevresindeki Diyarbakır, Muş ve Bingöl illerine ulaşım vardır.
Diyarbakır-Bingöl karayolu ilçeden geçer. Bu durum, ilçenin hem Diyarbakır’a hem de Bingöl’e ulaşımını kolaylaştırmaktadır.
İlçe merkezine bağlı olan köylerle olan ulaşım ise stabilize yollarla yapılmaktadır. Son yıllarda köy yollarının iyileştirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
Tarihi ve Turistik Yerler
Lice, tarihi ve turistik değerleri bakımından zengin bir potansiyele sahiptir. M.Ö.7000’li yıllara uzanan bir tarihe sahip olan Lice, 1517 yılında Osmanlı egemenliğine girdi.
İlçeye geldiğinizde ziyaret edebileceğiniz Bırkleyn Mağaraları, Diyarbakır-Bingöl karayolunun Bırkleyn Çayı ile kesiştiği Abalı Köyü yakınında yer alıyor. Büyük İskender’in doğu seferi sırasında ordularının burada konakladığı söyleniyor.
Kabakaya (Antak) Kalesi ise ilçe merkezinin 15 km güneydoğusunda yer alıyor. Lice ilçe merkezi daha önceleri Antak Kalesi’ne bağlı bir köy iken (1042 yılında) zamanla gelişmiş ve (Antak Kalesinin de zaman içinde önemini yitirmesiyle) İlçe Merkezi konumuna gelmiştir.
İlçenin 18 km batısındaki Dakyanus şehri, Biryas köyü yakınındaki Çeper Hanı ile Ashab-ı Keyf Yedi Uyurlar Mağarası Lice’de görebileceğiniz diğer yerler. Bu dini ve tarihi mekanlar, özellikle inanç turizmi açısından önemli potansiyel taşımaktadır.
Sosyal ve Kültürel Yaşam
Lice, geleneksel yaşam tarzının hala korunduğu bir ilçedir. Kırsal kesimde yaşayan halk, tarım ve hayvancılık faaliyetlerini geleneksel yöntemlerle sürdürmektedir. Düğünler, bayramlar ve özel günler toplumsal dayanışma içinde kutlanmaktadır.
Yöresel mutfak zengindir ve doğal ürünler kullanılarak hazırlanmaktadır. Özellikle süt ürünleri, ev yapımı peynir, yoğurt ve tereyağı kalitesiyle bilinmektedir. Yöresel ekmek çeşitleri ve sebze yemekleri de sofraların vazgeçilmez lezzetleridir.
El sanatları arasında halı-kilim dokumacılığı önemli bir yer tutmaktadır. Kadınlar tarafından geleneksel motiflerle dokunan halı ve kilimler, hem kullanılmakta hem de satılarak aile ekonomisine katkı sağlamaktadır.
Eğitim ve Sağlık Hizmetleri
İlçe merkezinde ilköğretim okulları, ortaokullar ve liseler bulunmaktadır. Eğitim altyapısı geliştirilmeye devam etmektedir. Ancak özellikle kırsal bölgelerde eğitim hizmetlerine erişim konusunda sorunlar yaşanmaktadır.
Sağlık hizmetleri açısından ilçede devlet hastanesi ve sağlık ocakları bulunmaktadır. Acil durumlar için ambulans hizmetleri verilmektedir. Daha ciddi sağlık sorunları için hastalar Diyarbakır il merkezine sevk edilmektedir.
Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Lice’nin ekonomik ve sosyal gelişimini engelleyen bazı temel sorunlar bulunmaktadır:
- İstihdam Sorunu: İlçede yeterli istihdam olanağı bulunmamaktadır. Bu durum mevsimlik göçe ve genç nüfusun büyük şehirlere göç etmesine neden olmaktadır.
- Tarımsal Altyapı: Sulu tarım arazilerinin oranı düşüktür. Sulama sistemlerinin geliştirilmesi, tarımsal verimliliği artıracaktır.
Hayvancılıkta Modernizasyon: Hayvancılık geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Modern ahır sistemleri, kaliteli ırk hayvanlar ve yem desteği sağlanmalıdır. - Sanayi Yatırımları: Mermer, yağ ve yem fabrikalarının dışında sanayi tesisleri yetersizdir. Yerel kaynaklara dayalı küçük ve orta ölçekli işletmelerin teşvik edilmesi gerekmektedir.
- Turizm Potansiyeli: Tarihi ve doğal güzelliklerin turizme kazandırılması için tanıtım ve altyapı çalışmaları yapılmalıdır.
Gelecek Potansiyeli
Lice, sahip olduğu doğal ve tarihi değerlerle önemli bir potansiyele sahiptir. Özellikle:
- Yayla Turizmi: Yüksek rakım ve serin iklim, yaz aylarında yayla turizmi için ideal ortam sunmaktadır.
- İnanç Turizmi: Ashab-ı Keyf Mağarası ve diğer dini mekanlar önemli ziyaret noktalarıdır.
- Doğa Turizmi: Bırkleyn Mağaraları, dağlar ve ormanlar doğa yürüyüşü ve kamp turizmi için uygundur.
- Organik Tarım: Yüksek yağış miktarı ve temiz doğa, organik tarım için ideal koşullar sunmaktadır.
Lice, Diyarbakır’ın yeşil kuşağında, zorlu ama bir o kadar da değerli bir coğrafyada yer almaktadır. Tarihi derinliği, doğal güzellikleri ve kırsal yaşam kültürüyle önemli bir yerleşim yeridir. Ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayanan ilçe, son yıllarda sanayi yatırımlarıyla da gelişme göstermiştir.
İstihdam olanaklarının artırılması, tarımsal altyapının güçlendirilmesi, turizm potansiyelinin değerlendirilmesi ve eğitim-sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesiyle Lice, bölgenin önemli bir kalkınma merkezi haline gelebilir. Genç nüfusun ilçede tutulması ve göçün önlenmesi için kapsamlı kalkınma programlarına ihtiyaç bulunmaktadır.
Lice’nin geleceği, doğal ve kültürel değerlerinin korunması, sürdürülebilir kalkınma anlayışının benimsenmesi ve yerel halkın ekonomik refahının artırılmasıyla şekillenecektir.